De afwijking vertelt het coming-of-age verhaal van een jonge voetballer, maar Dries Muus bespreekt in zijn debuutroman ook een grotere, schrijnende thematiek binnen de voetbalwereld.
De afwijking (2021)
Vlak voordat de veertienjarige Mattias Groen het voetbalveld op stapt bij zijn nieuwe club, maakt hij een afspraak met de goden. In ruil voor een toekomst als profvoetballer mogen ze hem alles aandoen. Het werkt: Matty verovert een basisplaats, blijft scoren en er is zelfs sprake van interesse uit het buitenland.
Dan gooit een kleedkamerschandaal zijn leven overhoop. De wereld stort zich op hem, Matty’s moeder en zijn trainer dringen niet meer tot hem door, en zijn gevecht brengt ook hun eigen weggedrukte leed naar boven. Terwijl ze blijven proberen de jongen door de ellende heen te slepen, duwen ze hem met elke poging ongemerkt dichter naar de afgrond.
De afwijking is een krachtige psychologische roman: een springlevend driedubbelportret van een verscheurde jongen, een gebroken moeder en een trainer met een geheim. Een meeslepend verhaal over publieke vernedering en persoonlijke taboes, over donkere uitwegen uit neerwaartse spiralen.
‘Het verkeerde soort mannelijkheid’
“… toen Albert de Leeuw Matty vlak na dat vriendschappelijke wedstrijdje tegen Achilles aansprak en zei: ‘Jongen, jij bent een geboren spits’ was het alsof die man zijn hele leven overzag en terugbracht tot de kern.” (p.18)
Matty is een geboren voetballer. Als je zijn familie gelooft, begon de liefde voor het balspel al in de wieg. Geen knuffel voor Matty, maar een bal, dat was de enige manier om hem content te houden. Precies die liefde zorgt ervoor dat Matty opvalt bij Albert de Leeuw, trainer van Achilles. Of anders gezegd, de persoon waar je moet zijn als aanstormend voetbaltalent. Alles lijkt dus prima te gaan voor Matty. Maar dan is er dat ene moment. Een moment van onoplettendheid, een paar minuten die alleen achteraf noemenswaardig genoemd kan worden. Een kleedkamerschandaal, zo wordt het genoemd op de achterflap van De afwijking. En de vloer wordt onder Matty’s voeten weggeslagen.
“Er is alleen het hier en nu, en keer op keer, als een vogel die steeds opnieuw tegen de ruit aan smakt in de hoopt dat het dubbelglas lucht is, knalt Matty tegen de realiteit aan.” (p.76)
In de kern lijkt De afwijking vooral op een coming-of-age roman, waarin op een caleidoscopische wijze het verhaal van Matty wordt verteld. Naast Matty krijgen namelijk ook zijn trainer, Albert de Leeuw, en zijn alleenstaande moeder, Lize, een stem. Deze perspectieven lijken in de eerste instantie het doel te beogen om het verhaal van Matty vanuit meerdere kanten te belichten. Maar al snel lijkt het tegendeel waar te zijn. In deze twee perspectieven vinden we eigen problemen, eigen kleedkamerschandalen om ze zo maar te noemen. En hoewel er maar één hoofdpersonage centraal staat in De afwijking, lijkt Dries Muus juist door middel van deze meerdere perspectieven naar een groter probleem te alluderen. Een cultuur van zwijgen, een probleem van ‘het verkeerde soort mannelijkheid’:
“De kantine barst uit elkaar van jonge en bejaarde liefhebbers, afgetraind en uitgedijd, zwart en wit en alles daartussenin. Die vanzelfsprekende diversiteit geeft Voetballand vaak bijna iets utopisch, als je voor het gemak even het seksisme en de homofobie wegdenkt; het verkeerde soort mannelijkheid dat voor de meeste jongens hier nog steeds de norm is.” (p.33)
Het verkeerde soort mannelijkheid lijkt de spijker op zijn kop te slaan. Want hoe kan Matty zo diep wegzakken, in de treitering van de buitenwereld en in een eigen identiteitsconflict? Waarom wordt homo in deze wereld nog steeds als scheldwoord gebruikt? Hoe kan het zijn dat zowel trainer als moeder opmerkt dat er iets mis gaat, maar niets zeggen? Is het deze mannelijkheid die er voor zorgt dat de trainer niets anders dan ‘kop op’ kan zeggen? Is het dezelfde mannelijkheid die van Lize ooit een alleenstaande moeder maakte, en nu haar eigen zoon hier aan onderdoor gaat liever denkt dat dit normaal tienergedrag van een jongen is?
Hoewel Dries Muus voor het grootste gedeelte van dit boek niet weg blijft van de donkere randjes van deze thematiek, vervallen de laatste bladzijdes van De afwijking ietwat in een cliché. Het einde is iets te netjes, valt iets te veel binnen de lijntjes. Het breekt het realistische karakter van dit boek af waar in de voorgaande pagina’s zo hard aan gewerkt is.
Kortom
In een interview met Het parool vertelt Dries Muus openlijk over de inspiratie voor dit boek. Een eigen ervaring blijkt de inspiratiebron voor De afwijking. Het lijkt de boodschap van dit boek alleen maar te versterken, een enkele ervaring als metafoor voor een ervaring van velen. Daar ligt de kracht van dit boek.
Ik las De afwijking binnen een paar dagen uit. De vlotte, indringende en bij vlagen poëtische schrijfstijl van Dries Muus leent zich daar prima voor. Maar het is een verhaal dat vanwege de inhoud langer zal blijven hangen, het doel is gescoord.
“Niks laten merken, net zolang tot de gevoelens en het gelach vanzelf afzwakken, ooit. Het is de wedstrijd van zijn leven, en hij gaat winnen door te blijven staan.”
Details
Titel: De afwijking
Auteur: Dries Muus
Uitgeverij: Ambo Anthos
Datum van verschijnen: april 2021
Blz: 192
ISBN: 9789026352003
Dank aan de auteur voor het recensie-exemplaar!
