Viktor is het verhaal van een bijzondere familiegeschiedenis. Eentje vol geheimen, maar ook eentje waar de betekenis van familiebanden niet genegeerd kan worden.
Viktor (2020)
Wenen, 1914. De zesjarige Viktor Rosenbaum redt weeskind Bubi uit een vijver in het Praterpark. Tussen hen ontstaat een levenslange vriendschap en Bubi wordt opgenomen in de gegoede Weens-Joodse familie. Viktor, die maar niet wil deugen, ontpopt zich als patser en rokkenjager en maakt geen van zijn vele studies af, tot groot verdriet van de intellectuele Rosenbaums. De Anschluß in 1938 vormt een keerpunt: met heldhaftige vindingrijkheid en brutaliteit beschermt Viktor iedereen die hij liefheeft.
Nijmegen, 1994. Geertje Rosenbaum, de jongste telg van de familie, rebelleert tegen de angst en schaamte waarmee de Rosenbaums hun Joodse identiteit beleven. Wanneer houdt haar familie nu eindelijk op met onderduiken? En waarom wordt Viktor, de broer van haar grootvader, doodgezwegen? Als Geertje op onderzoek uitgaat, stuit ze op een onwaarschijnlijk familiegeheim.
Een boek over de oorlog, maar dan iets anders.
Als ik dit schrijf is het 4 mei, de dag van de Dodenherdenking. Dit jaar herdenken en vieren we alles iets anders dan normaal. Het is een tijd van quarantaine, onze vrijheid betekent op dit moment wat anders. Vrijheid betekent binnen blijven, jezelf veiligstellen om dit ook voor anderen te doen. Het is raar, niet te vergelijken met een tijd van oorlog, maar op dit moment sta ik er wel meer bij stil. En dat komt mede door de boeken die nog steeds geschreven en gepubliceerd worden, over iets dat 75 jaar geleden stopte, maar tegelijkertijd ook niet helemaal.
Ik las in de maand april namelijk 4 boeken over de Tweede Wereldoorlog, maar er was maar één van deze vier die in volledigheid afspeelde in de periode 1939-1945. Toch gaan de andere drie boeken ook over oorlog, Viktor gaat over de oorlog. Maar hoewel je in dit boek niet het geluid van een luchtalarm zal horen en de bezetting slechts een term uit geschiedenisboeken is, is de oorlog nog steeds aanwezig.
De oorlog roept nog steeds
Viktor is de debuutroman van Judith Fanto. In hoeverre dit boek past in de geschiedenis van Fanto, familie en individueel, is niet compleet duidelijk voor de lezer. Behalve een hoofdpersonage die dezelfde naam draagt en de toedracht op bladzijde 1; “Ter eervolle nagedachtenis van Victor S.” is er geen spoor van een uitgebreide toelichting. Viktor heeft echt bestaan prijkt de achterflap en je staat als lezer even stil bij het verschil in K en C. Viktor. Victor.
In de kern gaat dit boek over het hervinden van een identiteit. De familie Rosenbaum is Joods, maar hoewel dit in Wenen in 1914 nog centraal stond in de familie, is dit in de huidige tijd flink afgenomen.
“Hoewel ik me er al vroeg van bewust dat wij Joods waren, begreep ik niet wat dit betekende. Mijn Joodse bewustzijn bestond vooral uit het vage besef dat wij een ondoorgrondelijk geheim met ons meedroegen, dat ook mij aankleefde, als een ondoorzichtige geboorteafwijking, een extra tekortkoming naast al mijn tekortkomingen.”
Treffend, ‘een tekortkoming’, zonder te weten hoe, wat of waarom. Iets wat Judith, of dan nog Geertje, kan proeven vanaf een jonge leeftijd. Want haar familie eet wel Joodse gerechten, maar verder blijft de achtergrond op slot. Op de zolder van haar grootouders. Maar op slot betekent niet ver weg, de geschiedenis schuurt, de oorlog roept nog steeds.
En niet alleen maar in Wenen, ook juist in Nijmegen.
Spanningsboog
Met bijna 400 bladzijdes is Viktor geen dun boek, maar toch voelde het wel zo. Vanwege de korte, wisselende hoofdstukken en de soepele schrijfstijl lijkt de spanningsboog niet helemaal te kloppen bij het type verhaal en de romantische omslag. Want hoewel het begin wat meer aandacht van de lezer vraagt om deze stamboom in zich op te nemen, merkt de lezer al snel dat er naar een geheim wordt toegewerkt; een geheim wat in beide tijdlijnen aanwezig is. Een geheim wat in twee tijden aan elkaar schuurt, elkaar versterkt.
Judith wil weten wat haar geschiedenis is, wil haar Joodse identiteit toe-eigenen. En in de andere tijdlijn blijkt Viktor veel te maken hebben met de identiteit van de familie. Want hoewel Judith’s familie niets kwijt wil over de man waar dit boek naar vernoemd is, lijkt een groot deel van de geschiedenis toch om hem te draaien. Als lezer zien we deze twee verhalen om elkaar heen draaien, antwoorden worden gegeven maar komen niet altijd aan bij de andere lijn.
Opnieuw, ik benoem de spanningsboog, het mysterie dat net iets te veel wegnam van het verhaal, de emoties, de verwerking. Een vraag die zelfs in het boek zelf gesteld wordt;
“Had ik er een erekwestie van gemaakt het leed in onze familie mede te gaan dragen?”
Kortom
Ik wilde iets schrijven over Viktor, niet omdat dit boek een nieuwe favoriet voor mij was. Maar wel mijn ogen opende, voor iets dat 75 jaar geleden is maar toch nog zo leeft.
Viktor is innemend, is prachtig. Het staat vol met zinnen om meerdere malen te onderstrepen, bladzijdes vol waarheden om te bewaren. We volgen een zoektocht van identiteit, het gevolg van een oorlog die de schrijver zelf niet eens heeft meegemaakt. Maar dingen spelen door, trauma houdt niet op.
Het ritme klopte net niet helemaal, voor mij bleef Viktor toch iets op afstand. Maar misschien is dat het juist wel met boeken over de oorlog, de afstand maakt het echter. Want voor mij is de oorlog op afstand, niet compleet te begrijpen. Ik kan er alleen maar over lezen.
Details
Titel: Viktor
Auteur: Judith Fanto
Uitgeverij: Ambo Anthos
Datum van verschijnen: maart 2020
Blz: 392
ISBN: 9789026350764
