Fort Fiktori is een indringende oorlogsnovelle over twee neefjes in West Vlaanderen waar veel lucht in zit, maar tegelijkertijd je de adem wordt benomen.
Fort Fiktori (2020)
1916. Zomer. West Vlaanderen, in een dorpje aan de IJzer. Twee jongens. Twee neefjes. Tussen kind zijn en groot worden in.
Hun leven draait om de boerderij, werken op het veld, de school met veel te strenge nonnen, en de mis dienen bij een pastoor die denkt dat hij God de vader zelf is. Maar gelukkig ook om zwemmen in de rivier. En dansen met pasgeboren kalfjes.
Het dorpsleven wordt overschaduwd door de Grote Oorlog: Duitse soldaten op zoek naar een Engelse spion die ze niet kunnen vinden. Waar de dorpsbewoners voor boeten! Langzaam veranderen de twee jongens van toeschouwers aan de zijlijn in actieve deelnemers die het verloop van het verhaal mee zullen bepalen. Met een einde dat het leven in het dorp, maar ook dat van henzelf, voorgoed zal veranderen.
Jefke… dat ben ik!
Eerder dit jaar las ik het fantastische Het geheim van te veel torens, en opnieuw maakt schrijver Mark Tijsmans indruk. Dit keer met een novelle over De Grote Oorlog.
En te midden van deze oorlog, ontmoeten we in Fort Fiktori twee jongens.
“Iedereen kent ons in het dorp!
Dat heeft vooral met Viktor te maken.
Minder met mij.
Ik ben een onderdeur!
Zegt hij!”
We ontmoeten Jefke, een enthousiaste elfjarige; we zien korte zinnen, veel uitroeptekens. Elke zin krijgt een nieuwe regel en in het begin maakt het boek nog niet veel indruk; het is simpelweg een jongen die over zijn leven in een klein dorp schrijft. Het voelt bijna alsof we zijn dagboek mogen lezen waarin hij ons vertelt over het dagelijkse leven in het kleine dorp Krombeke, in West Vlaanderen. Hij staat zichzelf toe om alles op te schrijven; gedachten die niet hardop worden gezegd en grapjes die eigenlijk niet mogen. Maar ook over het leven op een boerderij, over Viktor die niet van school houdt maar Jefke wel heel erg van boeken en lezen. Vermakelijk, een boek waardoor je even midden in een dorp in 1916 komt te staan, maar niet meer.
Een dorp vol met roddels waar de stoere Viktor vaak de oorzaak van is, maar ook omdat niet iedereen aan dezelfde kant staat. Want Jefke leert het woord ‘collaborateurs’ en opeens ontdekt hij hier de toepassing van.
Want er bestaat een gevoel dat de lezer pas alles achteraf meekrijgt, alsof de gebeurtenissen al zijn uitgespeeld en dit boek pas jaren later verschenen is. Er is al een einde aan het verhaal, maar wij weten het nog niet. Want de oorlog zet zijn tanden in Krombeke, bommen vallen uit de lucht en Viktor, tja, Jefke weet niet altijd even goed waar Viktor is gebleven.
“Zo ging het altijd.
In boeken.”
Vanwege de schrijfstijl, iets wat het meest te vergelijken is met een vrije versvorm en een ik-perspectief, komt het boek dichtbij maar blijft er ook veel lucht in het boek aanwezig. Er bestaat letterlijk een zee van ruimte op de bladzijdes. Een jonge lezer vanaf een jaar of 10 zal zich makkelijk kunnen vinden in de stem van Jefke en zijn omschrijvingen van de wereld. Al worden er bepaalde termen gebruikt waar naar mijn idee een woordenlijst fijn was geweest, zal het de jonge lezer niet afremmen. Het verhaal blijft duidelijk en toegankelijk, zelfs de moeilijke, tijdsgebonden woorden zijn op te lossen met behulp van de rest van de zinnen.
De lezer zal zich herkennen in Jefke in het begin van het verhaal, maar daarna zal er iets in het leven van Jefke verschijnen, iets wat misschien niet zo simpel te herkennen of te plaatsen is. Want er is ook iets anders aanwezig; iets wat De Grote Oorlog heet, waardoor de ene dag Engelse en de volgende dag Duitse soldaten rondlopen in het kleine dorp.
Dezelfde vorm van schrijven blijft aanwezig, de zinnen worden niet langer en de uitroeptekens blijven. Maar toch voelt het alsof Jefke een beetje van zijn onschuld en enthousiasme verliest, alsof de lucht uit dit boek langzaam wegloopt. Jefke wordt tussen de regels door groot, er verstrijkt tijd in dit boek maar een echte indicatie ontbreekt. Het voelt het meeste alsof we van een lichte zomer in een donker najaar terecht gekomen zijn. Want dit is een boek over een oorlog en zodra deze goed en wel zijn tanden in het kleine dorp heeft gezet, voelen we bijna een soort van nostalgie naar de eerste bladzijdes en de meer simpele tijd in het boek.
Want dan komen de laatste 30 bladzijdes… Een novelle is kort, dit verhaal is kort, toch bouwen de emoties zich op en is alle lucht opeens voorgoed verdwenen.
Kortom
De Grote oorlog, of de Eerste Wereldoorlog is in de Nederlandse (jeugd) literatuur vooral een onderbelicht onderwerp, de Nederlandse ervaring was simpelweg gewoon heel anders – de oorlog ging ons voorbij. Maar niet aan België. Vorig jaar las ik het prachtige Alles komt goed, altijd mijn eerste jeugdboek over dit onderwerp. Een boek wat ik sindsdien vaak als tip deel en het volgende boek op deze kleine tiplijst is er nu bijgekomen:
Fort Fiktori, het indringende verhaal van twee jongens, twee neefjes. Van Viktor en Jefke de onderdeur.
“Ik las een boek over dappere ridders
die elkaar de kop insloegen.
Maar het was niet erg, want de goeien
wonnen natuurlijk.
Net zoals de ontelbare keren daarvoor
toen ik het boek gelezen had.
De goeien wonnen.
En de slechten gingen dood.
Zo het ging het altijd.
In boeken …”
Details
Titel: Fort Fiktori
Auteur: Mark Tijsmans
Uitgever: Van Halewyck
Datum van verschijnen: augustus 2020
Blz: 106
ISBN: 9789463832137
Bedankt New Book Collective voor het opsturen van dit exemplaar!
