JEUGDLITERATUUR RECENSIE 07/09/2021

Overleefd, Britt Zwijnenberg

Jeugdboek. 13+

Overleefd (2020)

1521. De pest raast door Nederland en de dood raakt iedereen. Dit geldt ook voor Ghibe. Zijn vader is al overleden en als zijn moeder door de pest sterft, is hij op negenjarige leeftijd opeens wees. Dit weigert hij te accepteren. Zijn hoop vestigt hij op een mysterieuze wonderdokter. Kan deze man Ghibes moeder tot leven wekken? Ghibe gaat bij hem in de leer. Vrij snel ontdekt hij dat de pest niet het enige gevaar is in het leven van een wonderdokter. Lukt het hem deze gevaren te overleven en dokter te worden?

Een wonderdokter

Met een soepele maar gedetailleerde pen neemt Britt Zwijnenberg de lezer mee terug de tijd in. Het is 1521, en net als in de rest van Europa, heerst in de Nederland ook de pest. De dodelijke ziekte beïnvloedt en raakt het leven van iedereen, zo ook van Ghibe. Als we hem ontmoeten is hij zijn vader al aan de ziekte verloren, en ook voor zijn moeder duurt het niet lang meer.

Precies op dit moment ontmoet Ghibe een mysterieuze wonderdokter, iemand die het heeft over beschimmelde boterhammen en dode kikkers. Een man genaamd Jacob die met zijn theorieën en ideeën ver voorloopt op de rest van de maatschappij en beslist is om het medicijn tegen de pest te vinden. Hoewel Ghibe in de eerste instantie nog droomt van een mogelijkheid om zijn moeder terug te brengen van de dood, realiseert hij zich al snel dat hij een nieuw doel kan nastreven. Zelf zit hij onder de littekens, maar hij heeft de pest wel overleefd, dat moet toch iets betekenen?

“Voor mij moeder zal er geen medicijn meer komen. Ik bijt op mijn lip en adem diep in. Nog niet alle hoop is verloren. Al die andere mensen die nog steeds ziek zijn, hebben ook een medicijn nodig. Dat zal mijn ouders vast trots maken.”

Hoop te midden van het donker

Hoewel dit verhaal zich afspeelt in misschien de meest donkere periode uit de geschiedenis, is het bijzonder hoe Zwijnenberg een hoopvolle boodschap weet te verstoppen in de tragedie. De negenjarige Ghibe heeft alles verloren in zijn leven, en ook voor Jacob is het leven niet goed geweest. Toch werken ze, zoeken ze, streven ze naar een oplossing. Het werken om een middel tegen de pest te vinden is zwaar; hoewel dit boek zich afspeelt in 1521, is het niet lastig om een parallel te trekken met de situatie van de laatste anderhalf jaar. Mensen hopen op een wonderdokter die alles zal oplossen, maar schrikken weg voor mogelijkheden uit angst voor hekserij.

Het leven van de dokter en zijn jonge leerling is hierdoor zwaar, ze worden geschuwd door de maatschappij en veroordeeld voor hekserij en bijgeloof. Spannende scenario’s zijn het gevolg; als het paar moeten rennen voor hun leven. Ghibe verliest gedurende het verhaal ietwat zijn geloofwaardigheid als negenjarige jongen. Hoewel de kinderen uit de zestiende eeuw in niets te vergelijken zijn met de kinderen van vandaag, leest hij als ouder. Dit komt mede doordat Zwijnenberg kiest om de innerlijke wereld van hem centraal te stellen, en Ghibe zodoende vaak met veel detail reflecteert op de situaties om hem heen. Dit stoort het leesproces echter niet, maar het verklaart de aangewezen doelgroep van ‘jongeren’. Een goede, geïnteresseerde lezer zal zich echter eerder kunnen vinden in dit boek.

Hoewel het verhaal vrij abrupt stopt, biedt een compleet nawoord de jonge lezer wat meer perspectief op het verhaal. Zwijnenberg heeft klaarblijkelijk veel onderzoek gedaan voor dit verhaal en is in staat deze kennis op een realistische wijze met de lezer te delen. Juist het abrupte einde blijkt realistisch: “Tijdens en tot ver na de middeleeuwen hebben verschillende dokters nagedacht over de oorzaken en de behandeling van de pest. In veel gevallen werden zij niet geloofd, zoals ook bij Jacob het geval was. […] Helaas hebben de hoofdpersonen uit ‘Overleefd’ deze doorbraak nooit mee kunnen maken.” Ook de beschimmelde boterhammen en dode kikkers krijgen context in dit nawoord, helemaal geen bijgeloof, maar juist een voorloper op de moderne medicijnen.

Overleefd geeft een indringend, maar uiteindelijk ook hoopvol beeld van deze tragische periode. Net als Ghibe in 1521, zullen er altijd mensen zijn die bereid zijn om te strijden voor anderen en de toekomst, zelfs als alles er zwart uitziet.

“‘We kunnen dit.’ Bijna zou ik zelfs de woedende menigte vergeten. Diep in mijn buik ontstaat iets wat sterker is dan dat. Een klein vlammetje hoop neemt mijn lichaam steeds verder over. Het gaat ons lukken, we gaan het onderzoek naar de pest weer opbouwen. We gaan weer mensen helpen, we móéten wel. Dat is nu eenmaal wat wij doen, dat is ons doel.”