Het tij hoog, de maan blauw – Jolien Janzing

Het Tij hoog, de maan blauw is een boek over de eerste reis naar Antarctica. Maar toch zou ik dit boek ook anders omschrijven: als een boek over mensen en hun dromen. 

Het Tij Hoog, De Maan Blauw (2020)

Antwerpen, eind 19de eeuw. Léonie Osterrieth, een elegante weduwe, organiseert culturele salons in haar stadspaleis aan de Meir. Musici, schrijvers en kunstenaars zijn bij haar te gast, maar Léonie heeft vooral een zwak voor ontdekkingsreizigers. Het liefst zou ze zelf naar verre continenten reizen, maar ondanks haar fortuin voelt ze zich als vrouw beteugeld door de conventies van haar tijd. Als de jonge Adrien de Gerlache haar vertelt over de expeditie die hij naar Antarctica wil maken, besluit ze hem te helpen. Er bloeit een warme genegenheid tussen hen. Adrien is de commandant van een internationale bemanning, onder wie Roald Amundsen. Later komt ook Frederick Cook aan boord. De driemaster de Belgica vertrekt uit de haven van Antwerpen. Het wordt een wervelende reis, maar aan de Zuidpool loopt het mis. Als er geen nieuws komt van de Belgica, vreest Léonie het ergste.

De dromer die op pad ging, en de dromer die achterbleef. 

“De naam van de Gerlache doet bij iedereen nog een belletje rinkelen, die van Osterrieth niet. Ik wil haar via mijn roman een rechtmatige plaats in dat verhaal geven.”. Beschrijft auteur Jolien Janzing in een interview met Flows. En in Het tij hoog, de maan blauw doet ze precies dat. We stappen in de wereld van Antwerpen in de 19^eeeuw, en in het middelpunt vinden de weduwe Léonie Osterrieth.

Léonie is een imposante vrouw, zoek haar afbeelding op google – er zijn enkele beschikbaar – en ze staart je recht aan. Meer dan een eeuw na haar dood kunnen we alleen maar gissen naar de persoon achter het portret. Ze werd omschreven als een mecenas, ook wel een patroon genoemd, een beschermvrouw van kunstenaars, geleerden of sporters. In haar omgetoverde stadswoning bevond zich een centrum waar lezingen werden georganiseerd voor mensen met een droom. En zo iemand met een droom was Adrian Gerlache. Een droom van een expeditie van ongekende gevaren en mogelijkheden; een reis naar Antarctica.

Deze feiten zijn simpelweg op google te vinden. Wie Léonie echt was en waarom zij de keuze maakte om Adrian Gerlache in zijn droom te ondersteunen, is iets wat Janzing in Het tij hoog, de maan blauw probeert in te vullen.

Het resultaat is een historische fictie waarin twee kanten van een verhaal worden geëxploreerd, het verhaal van twee dromers. De dromer die op pad ging, en de dromer die achterbleef. 

“Ze had dit effect op hem. Het was alsof hij de zeebries in zijn gezicht kon voelen en de ijsbergen aan de horizon zag.”

‘Dansende letters als toverspreuken’

Wat Het tij hoog, de maan blauw voor mij een geslaagde historische roman maakt is dat niet alleen maar het avontuur wordt benadrukt. Niet alleen maar het schone en het mooie van ontdekkingsreizigers, maar juist ook de andere kant. We zien een vrouw, de achterblijver. Léonie had het liefst zelf ook op het dek van het schip willen staan, maar in plaats daarvan staat ze aan de kant als de Belgica uitvaart. Het jaar waarin dit verhaal zich afspeelt doet haar droom teniet.

Het is een bizarre tegenstelling. Léonie heeft een prominente plaats in Antwerpen. En hoewel ze de mogelijkheden heeft, het geld en de motivatie, mag zij haar dromen niet waar maken. Het enige wat zij kan is Adrian laten dromen, een jongen met een minder prominente plaats, terwijl hij verder en verder weg vaart. Wat de twee blijft verbinden is brieven: brieven waardoor Léonie midden in de nacht even haarzelf toestaat om haar gedachten te laten afdwalen. Dat als ze haar slippers uitdoet en op de koude vloer stapt, ze ook heel even op de warme aangestapte aarde van de markt in Montevideo staat. 

“Toen hij eenmaal met het schip vertrokken was, had hij haar geschreven. Dansende letters als toverspreuken, die taferelen uit het niets lieten opdoemen en haar als het ware in het schilderij lieten stappen.”

Alhoewel het verhaal voornamelijk gaat over deze twee hoofdpersonages en dit boek echt maar 300 bladzijdes bevat, vergeet Het tij hoog, de maan blauw niet dat geschiedenis door meerdere mensen geschreven wordt. 

In het begin van het boek is een enorme namenlijst te vinden en Janzing slaagt erin om elk personage ook daadwerkelijk een gezicht te geven. De twee perspectieven van Adrian en Léonie zijn de voornaamste in de roman, maar er is ook ruimte voor de achtergrond van de crew. Het behoeft een drietal van bladzijdes om een beeld van de kapitein en zijn vrouw die achterbleef in Antwerpen te scheppen. En maar een enkel hoofdstuk schept het beeld van de geofysicus aan boord van de Belgica, zijn zwakke gezondheid en een vriendschap waardoor hij toch op deze reis is. Alles past als een puzzel in elkaar.

Kortom

Het Tij hoog, de maan blauw is een boek over de eerste reis naar Antarctica. Een bittere en koude reis, waar de driemaster vast komt te zitten en mensen verloren gaan. Het is het verhaal van een avontuur, maar toch zou ik dit boek ook anders omschrijven. Want Het tij hoog, de maan blauw is inderdaad een boek over mensen die op de driemaster zitten, maar ook vooral een boek over de mensen die achterbleven. Léonie Osterrieth, een elegante weduwe, die helpt om de droom van Adrian Gerlache waar te maken en zo de geschiedenisboeken binnenvaart, terwijl zijzelf achterbleef.

En dan heb ik het nog niets even over de andere, niet onbelangrijke, elementen in dit boek gehad. Soepel wisselende perspectieven, portretten waar realiteit en fictie elkaar raken, prachtige proza. Het prachtige blauwe omslag trekt misschien de eerste aandacht van de lezers, maar je blijft voor de rest.

Het niet-vertelde verhaal van een ontdekkingsreiziger in hart en ziel. Haar dromen krijgen nu eindelijk vleugels.

“En toen zag ze hen, twee jongemannen en een jongedame bij haar wereldbol van Woodwaard… …Het zat ‘m in hun schouders, als waren het vleugels die al te lang opgevouwen zaten. Ze wist wat ze waren. Het waren trekvogels, net als zij.”

Details

Titel: Het tij hoog, de maan blauw
Auteur: Jolien Janzing
Uitgever: Uitgeverij Vrijdag
Datum van verschijnen: oktober 2020
Blz: 290
ISBN: 9789460019210

Dank voor het recensie-exemplaar New Book Collective!