In Een soort vonk verweeft Elle McNicoll de vervolging van heksen met een autistisch meisje. Het resultaat is een boek over anders zijn, maar vooral een boek over dat anders zijn betekent dat je dan juist dingen kunt zien vonken.
Een soort vonk (2020)
Tijdens een schoolproject ontdekt Addie dat in het dorp waar ze woont vroeger heksen werden vervolgd én gedood. Ze vindt het zo onrechtvaardig dat ze een monument wil oprichten. Maar het dorp zit niet te wachten op een herinnering aan een zwarte bladzijde uit de geschiedenis.
Addie laat het er niet bij zitten. Ze voelt zich verwant met deze vrouwen uit het verleden. Net als de ‘heksen’ vroeger wordt zij nu raar aangekeken door mensen die haar anders vinden…
Anders
“Ik hoor de woorden al lijken ze van ver te komen, alsof ze door een muur worden geschreeuwd. Ik blijf naar het vel papier staren, ik kan lezen wat erop staat. Woord voor woord, zelfs door de waas van tranen heen.”
Een meisje in tranen. Zo ontmoeten we ons hoofdpersonage, Adeline – liever Addie genoemd – is op zoek naar haar eigen plek in de wereld. Op school heeft ze dat nog niet helemaal gevonden. Want haar juf heeft net haar verhaal verscheurd en in de prullenbak gegooid, omdat ze Addie’s handschrift niet kon lezen en omdat Addie op haar leeftijd beter moet weten. In haar thesaurus – een synoniemenboekje – zoekt Addie een woord wat deze situatie kan beschrijven. En tegelijk is het een zoektocht om het schreeuwen en scheuren te verwerken. Verschrompeld is het woord wat haar aanspreekt.
Het verwerken is onderdeel van Addie, want Addie is autistisch.
Autisme, wat in het kort betekent dat Addie moeite heeft met het woord ‘oké’ omdat dat samenhangt met maskeren, iets wat ze moeten doen om oké te lijken. Het betekent ook dat Addie enorm empathisch is, want misschien is dat niet de ervaring van anderen als ze denken aan autisme, maar Addie kan enorm meeleven. En als ze tijdens een schoolproject hoort over de ‘heksen’ die vroeger ten onrechte om het leven zijn gebracht, voelt Addie heel veel woede, verdriet en misschien zelfs een beetje herkenning.
Want anders zijn, dat herkent Addie maar al te goed.
“Ik bén autistisch, ik heb het niet, ik ben het.”
Alhoewel er al veel boeken op de markt zijn verschenen over autistische hoofdpersonages, beide Nederlands en vertaald, concludeert schrijver Elle McNicoll in haar masterscriptie een gebrek aan neurodiverse auteurs die over hun eigen ervaringen schrijven. Representatie in de vorm van een own-voice verhaal (“a book whose protagonist and author share a marginalized identity”) is wat er echt nodig is. Alleen zo kunnen de stereotypes die iets te vaak in een boek binnensluipen doorbroken worden.
De debuutroman Een soort vonk is McNicoll’s reactie, als niemand anders het doet, dan doet ze het zelf wel.
Het uit zich in een boek wat een belangrijk onderwerp belicht; het anders zijn en hoe mensen je hiervoor veroordelen. Addie herkent zichzelf in de heksen uit de verhalen, het pesten op school lijkt op de oordelen die de onschuldige vrouwen naar hun hoofd kregen. Het veroordelen lijkt bijna een verhaal van alle tijden te zijn en de vrouwen kregen geen kans om zichzelf te verdedigen, Addie wel. En Addie pakt die kans.
“Als niemand snapt dat het fout was, as ze niet zeggen dat het fout was, dan kan het opnieuw gebeuren. Met jou. Met mij.”
Maar ook buiten dit centrale onderwerp gebeurt er veel, autisme is niet het enige wat Addie en haar leven definieert. Ze heeft interesses, haaien – een stuk leuker dan dolfijnen – een beginnende vriendschap, een familie. Addie functioneert in een omgeving. Twee zussen die het niet zo goed met elkaar kunnen vinden, een autistische zus die het lastig blijkt te hebben op de universiteit. En dan de volwassenen; ouders die het niet allemaal zo goed begrijpen, een juf die net zo goed aan het pesten en het veroordelen meedoet.
Alles is te volgen vanuit het ik-perspectief van Addie, heldere omschrijvingen van haar gedachtenproces zullen haar herkenbaar maken voor sommige lezers. En ook heel toegankelijk voor lezers die het niet zullen herkennen.
Kortom
Een soort vonk: behalve een waardevolle toevoeging ook een toegankelijk en goed geschreven verhaal. Over anders zijn, maar vooral over dat anders zijn niet erg is. Omdat dat het leven vult met vonken.
Het is een boek wat het potentieel heeft om stereotypen te doorbreken. Daarom een warme aanbeveling voor elke docent. Of iedereen die met kinderen werkt. Of iedereen die zelf nog een kind is, lees een boek, verbreed je wereld.
En voor een aantal lezers is Een soort vonk het meest bijzondere cadeau; een spiegel. Hopelijk volgen er meer.
“Mijn autisme is niet altijd mijn superkracht. Soms is het moeilijk. Maar op de dagen dat alle dingen lijken te vonken, en ik van alles zie wat anderen niet zien, dat vind ik het heerlijk.”
Details
Titel: Een soort vonk
Auteur: Elle McNicoll
Vertaler: Margaretha van Andel
Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat
Datum van verschijnen: november 2020
Blz: 176
ISBN: 9789047712664
Dank Uitgeverij Lemniscaat voor het recensie-exemplaar!
