Volwassen roman
De heks van Limbricht (2021)
Limbricht, nabij Sittard, eind zeventiende eeuw. Haar leven lang is Entgen Luijten gewend haar eigen weg te gaan, in familiekwesties, in zaken en in de liefde. Ze wordt daarin gesteund door een grote kennis van de natuur, die ze ook regelmatig aanwendt om haar dorpsgenoten te helpen. Maar dan wordt ze vanwege een paar ongelukkige voorvallen beschuldigd van hekserij. De kasteelheer is gebrand op een bekentenis, waarvoor hij gebruikmaakt van alle middelen die de inquisitie hem ter beschikking stelt. Maar wat als Entgen tegen alle verwachtingen in standhoudt?
De heks van Limbricht is een op feiten gebaseerde roman over de moed, eigenzinnigheid en het politieke bewustzijn van een ongetemde vrouw. Haar proces in 1674, waarvan alle stukken bewaard zijn gebleven, verloopt anders dan iedereen had kunnen voorspellen.
Het laatste Nederlandse slachtoffer van de heksenvervolgingen.
Een zoektocht op Google naar de naam Engten Luijten levert een eerste beeld op van de zeventiende-eeuwse vrouw die in De heks van Limbricht centraal staat; het laatste Nederlandse slachtoffer van de heksenvervolgingen. Entgen was één van de ongeveer 30.000 tot 60.0000 mensen – van wie circa 80 procent vrouw was – die werd blootgesteld aan gruwelijke martelingen met een betekenis, en uiteindelijk de dood als gevolg. De aantekeningen van de beschuldigingen tegen Entgen en het proces zijn bewaard gebleven en vormen de bron voor De heks van Limbricht.
Maar in dit boek gaat Susan Smit verder; zij beschrijft de vrouw achter de overgebleven documenten. Het resultaat is een schrijnend en intens maar ook zeer persoonlijk beeld van een vrouw die werd bestempeld als heks. Na afloop voelt het alsof je Entgen zelf kent, of in ieder geval herkent.
“Om mijn scherpe tong”
Waar het verhaal van Entgen Luijten begint en eindigt weet de lezer, voor Smit was dus de taak weggelegd om een reëel beeld te creëren van wat er in de tussentijd gebeurt. Ze kiest, via een indrukwekkend staaltje inlevingsvermogen, om Entgen zelf het woord te geven. In terugblikken naar haar leven voor de arrestatie, reflecteert de dan 74-jarige Entgen op het leven.
Entgen trouwt op latere leeftijd, maar is niet van plan om de rol van de onderdanige vrouw te spelen. Haar kennis van de natuur en haar mondigheid in onderhandelingen, zorgt ervoor dat ze ten alle tijden een zelfstandige vrouw blijft die haar zaakjes prima op orde heeft. Deze mondigheid zal haar bijblijven. Zelfs als ze wordt geconfronteerd met de beschuldigingen en het oneerlijke proces dat uiteindelijk naar haar dood zal leiden. De terugblik op haar leven is hierdoor vooral een pijnlijke reflectie, omdat Entgen precies kan aanwijzen waarom ze beschuldigd is. Niet alleen vanwege de kennis van kruiden en planten, maar vooral vanwege het geluid van haar eigen stem:
“Mijn Jacob, echtgenoot van de vrouw met de luidruchtigste kritiek op he, werd het symbool van opstandige dorpelingen en moest dood. Mijn dochter werd, toen de eerste de beste kans zich voordeed, uit de kerkgemeenschap verstoten en ik moet, vierentwintig jaar na de opstand, alsnog een onwaardige dood sterven. Om mijn scherpe tong, wat uiteindelijk altijd de reden is dat een vrouw als heks wordt aangewezen.”
Een stem voor velen
Het overkoepelende thema van dit verhaal is niet te missen: onrechtvaardigheid. In haar nawoord beschrijft Smit hoe zij heksen eigenlijk beschouwd als de eerste feministen, waarbij de heksenvervolging niets anders was dan een oorlog tegen vrouwen, ‘lastige vrouwen’:
“In de officiële stukken van heksenprocessen staat keer op keer dat de verdachte in kwestie ‘een scherpe tong’ heeft of ‘vlot van tong’ is. De vrouwen die werden aangewezen als heks waren mondige vrouwen. Vaak waren ze alleenstaand of weduwe. Op leeftijd. Eigenzinnig. Ongehoorzaam aan de priester en/of echtgenoot. In hun eigen onderhoud voorzienend. Ze waren wat je noemt ‘lastige vrouwen’.
Door Entgen het verhaal zelf te laten vertellen, doorbreekt Susan Smit de lijn tussen fictie en non-fictie. Wie Entgen Luijten precies was, kan niemand meer vertellen. Maar de luide stem die Smit haar hoofdpersonage gunt, spreekt voor iedere vrouw die als heks is veroordeeld op dezelfde, oneerlijke wijze.
Het besef dat dit verhaal gebaseerd is op waargebeurde gebeurtenissen dreunt na als je dit boek dichtslaat. Het is bijna raar om een boek met dit onderwerp als favoriet te bestempelen, maar ik doe het toch. De heks van Limbricht zal mij nog lang bijblijven. 💛
Details
Titel: De heks van Limbricht
Auteur: Susan Smit
Uitgever: Lebowski Publishers
Datum van verschijnen: mei 2021
Blz: 256
ISBN: 9789048859603
Het boek is te koop bij je (online) boekhandel; koop een boek, koop lokaal!
Of leen het boek, net als ik, bij je plaatselijke bibliotheek.
