Ik heb nog nooit zoveel tegenstrijdige gevoelens gehad over een boek als over De Avond is Ongemak (2018), mooi maar vies. Te veel en toch ook te weinig. Maar wegkijken kon ik ook niet.

De Avond is Ongemak 

De debuutroman van Marieke Lucas Rijneveld is het schrijnende verhaal van boerengezin dat wordt getroffen door de dood van hun oudste zoon. We volgen het verhaal door de ogen van Jas, de oudste dochter van het gezin. Een kind wat vast zit tussen kindertijd en volwassenheid. Terwijl beide ouders verlamd zijn door verdriet; moeder stopt met eten, vader dreigt te vertrekken, ontsporen langzaam hun drie kinderen.  

De drie koningen

Toen ik begon met De Avond is Ongemak, werd ik al snel getroffen door de schrijfstijl van Rijneveld. Rauw, grof, ontmantelend en Rijnveld weet je zo het verhaal binnen te trekken. We ontmoeten het boerengezin op de koude winter-dag dat de oudste zoon het huis verlaat om naar de overkant van het meer te gaan. Maar Matthies komt niet meer terug, hij zakt door het ijs en verdrinkt.

Al snel merken we door de ogen van onze vertellen dat vader en moeder compleet verlamd raken door het verlies. Ouders slapen op een waterbed maar Jas hoort haar ouders de hele nacht wakker liggen. Want ze worden door dit bed eraan herinnerd hoe lichamen kunnen deinen op water. Luguber maar zo’n schrijnende vergelijking dat het bij mij echt even zeer deed.

De kinderen; Jas, onze verteller, zus Hannah and broer Obbo ontsporen na de dood van hun broer. En proberen op allerlei manieren in aanraking te komen met de dood. Er worden gruwelijke experimenten uitgevoerd om ook naar ‘de overkant’ te kunnen gaan.

‘Sinds de dag dat Matthies niet meer terugkwam noem ik ons de drie koningen. Want op een dag zullen we mijn broer weer vinden, al moeten we daar ver voor reizen en cadeaus voor meenemen.’ Vertelt Jas; offers zijn noodzakeliijk.

Rauw, vies maar ook geestig en somber

Jas krijgt haar naam door haar rode jas die ze sinds het overlijden van haar broer niet meer heeft uitgedaan. Jas, die bang is voor schimmels en overgeven maar ook zo bang is voor zichzelf.

Ik noemde dat het boek vies is. Want dit is de belevingswereld van onze verteller. Er wordt in elk hoofdstuk over poep gepraat en Jas vergelijkt het paringsseizoen van padden met die van haar ouders. En ook onderzoekt ze haar eigen sexualiteit door haar heupen te bewegen op haar knuffelbeer en te tongen met haar zusje. Want zijn de kriebels in haar buik het ophouden van poep, schuldgevoel of vlinders? Mijn hoofd draaide er soms van, afwisselend griezelen met schrijnende emoties.

Toch zit er ook zo’n kinderlijke onschuld in. Een meisje wat liefde als volgt omschrijft; ’Kijk ik weet niet wat liefde is. Maar wel dat je er hoog door kunt springen. Dat je er meer baantjes door kunt zwemmen. Dat het je zichtbaar maakt.’ Want haar ouders zien haar niet meer na de dood van haar broer. Het is een kind wat zoekt naar antwoorden en zoveel probeert te begrijpen, maar wat toch niet altijd lukt.

Het einde raakte mij, zonder dingen te verklappen, erg hard. Een steen in mijn maag en tranen die brandden achter mijn ogen. Een perfect einde voor een boek wat rauw, vies maar ook geestig en somber is.

Kritiekpuntjes

Het enige wat mij echt stoorde aan De Avond is Ongemak is de hoeveelheid vergelijkingen. Gevoelens en gebeurtenissen worden niet alleenstaand genoemd zonder er een vergelijking aan vast te knopen. Maar voor mij waren die gevoelens al sterk genoeg zonder er een voorbeeld aan te hangen. 

Rijneveld produceert zo’n beeldenstorm dat het soms te veel voelde. Alle symboliek, hoe prachtig dan ook deed mijn hoofd draaien. Ik denk dat niet een kwestie van knippen en plakken in het boek is, maar meer een persoonlijke mening. En aan de andere kant, als een boek je zo kan overvallen, is dat ook wel iets heel moois. 

Audioboek

Ik heb De Avond is Ongemak geluisterd via Storytel, met als voorlezer Diewertje Blok. Die al de grove taal ook een beetje weet te verzachten. En ik moest echt stiekem lachen dat het konijn van Jas Diewertje is genoemd naar ‘de mooie mevrouw met de krullen van het sinterklaasjournaal’. 

Het is overigens ook een kort audioboek, wat volgens mij het beste in zo lang mogelijke sessies geluisterd moet worden. Ik heb zelf 3 dagen over de 8 uur gedaan. In grote stukken luisteren komt dit boek het beste binnen. 

Kortom ⭐⭐⭐⭐

Zelfs nu ik mijn gedachten op papier heb, heb ik nog steeds de tegenstrijdige gevoelens. Ik kan De Avond is Ongemak prachtig noemen, want dat is deze ook echt. Maar ik werd er ook soms heel misselijk van. Het is een uniek boek, ik heb nog nooit eerder zoiets gelezen. Een voorzichtige aanrader dus, want het is een boek wat zeker de kans verdient om gelezen te worden. En om helemaal te voelen.

‘Ieder verlies heeft alle eerdere pogingen in zich om iets bij te houden wat je niet kwijt wilde raken. Maar toch los moet laten. Van een knikkerzak gevuld met de prachtigste knikkers en zeldzame bonken tot aan mijn broer. In verlies vinden we onszelf en zijn we wie we zijn. Kwetsbare wezens als uitgekleden spreeuwenjongen, die zo nu en dan naakt uit hun nest vallen en hopen dat ze weer opgepikt worden.’

Details

Titel: De Avond is Ongemak
Auteur: Marieke Lucas Rijneveld
Uitgeverij: Atlas Contact
Datum van verschijnen: februari 2018
Blz: 271
ISBN: 9789025444112