Een trauma wat doorleeft in een nieuwe generatie, De boom met de bittere bladeren snijdt een belangrijk onderwerp aan. Helaas is de uitwerking rommelig.
De boom met de bittere bladeren (2020)
Maridadi werkt op een markt in Rwanda. Het liefst zou ze studeren aan de universiteit, maar daar is geen geld voor. Alle dagen lijken hetzelfde. Totdat Puck opduikt: een studente die Madidari vraagt voor haar te tolken. Dit zet een stroom van gebeurtenissen in gang. Veertien jaar na de genocide in Rwanda begint Maridadi zich vragen te stellen bij haar verleden – en meer nog bij haar moeders dood. Lukt het haar om de waarheid te achterhalen?
Fluisteren in het donker.
“Tijdens mijn bezoeken aan Rwanda begon ik me af te vragen wat de impact hiervan is op Rwandese jongeren. Hoe werkt dit trauma in hen door?” (rutherica.com)
Deze gedachte van schrijver en antropoloog Ruth Erica uitte zich in het verhaal van De boom met de bittere bladeren. Vanuit het perspectief van Maridadi, een meisje van 17 wat op haar derde samen met haar vader ontsnapte van de genocide, zien we de wereld van Rwanda. In het boek is het 14 jaar na de Rwandese genocide, en de sporen van het grootste Afrikaanse drama uit de vorige eeuw zijn nog steeds zichtbaar. Hoewel er niet over gesproken wordt en voor de Rwandese wet iedereen gelijk is, speelt er onderhuids veel. Een scheiding tussen groepen, pijn die nooit besproken is. Vragen bestaan, maar er mag niet over gesproken worden. Niets meer dan fluisteren in het donker.
Totdat Puck in het leven verschijnt van Maridadi. Puck is een wit meisje uit Nederland en naast student antropologie een verrassende verschijning in Rwanda. En ze schudt de boel flink de war als ze Maridadi overtuigd om vragen hardop te gaan stellen. Wat er precies met haar moeder is gebeurd en wie ze eigenlijk zelf is.
De boom met de bittere bladeren gaat vooral om een trauma dat doorspeelt en dat de waarheid nooit echt ver weg is. Zolang hij ondergronds blijft, zolang het echte verhaal niet verteld wordt en geëerd, blijft hij slachtoffers eisen.
Rommelig
Maar hoe ik ook achter het doel van dit boek sta, en het onderwerp van een trauma wat doorspeelt op een volgende generatie meer besproken mag worden, overtuigde de rest van het boek mij niet helemaal.
De boom met de bittere bladeren gaat over de gevolgen van de Rwandese genocide. Ik ben 27 en was 1 jaar toen de genocide plaats vond; voor mij dus een onbekend onderwerp. En ik ga er even van uit dat dit ook het geval zal zijn voor de doelgroep; de 15-jarige zal niet bekend zijn met deze historische gebeurtenissen.
En hier is waar voor mij een knelpunt ontstaat. Zelfs al is er een uitgebreide woordenlijst aanwezig miste ik informatie, de context van de gevoelens van ons hoofdpersonage. Omdat het boek zich niet afspeelt gedurende de genocide maar de gebeurtenis wel een groot onderdeel is van hoofdpersonage Maridadi, is de lezer afhankelijk van het boek om deze kennis ook te leren. Dit kan tussendoor in het verhaal worden verteld, maar ook een simpel voorwoord van een paar regels over de geschiedenis was al genoeg geweest. Maar dit is er niet.
Het leidde mij tot een zoektocht online om de informatie op een andere manier te kunnen verzamelen, want het schuurde. En pas toen ik de informatie had gevonden, vond ik mijn voeten weer in dit boek. Maar wat zal de doelgroep hiermee doen, de 15 jarige lezer? Te veel gaten in een boek kunnen leiden tot frustratie. En het leidt vooral enorm af van het verhaal én de zoektocht van Maridadi.
“Wat klonk dat makkelijk, alsof ik alleen maar op een deur hoefde te kloppen. Maar op welke deur? En wat als ik niet welkom was?”
Ook is vraag of het personage van Puck veel toevoegt. Een personage als buitenstaander kan inderdaad de mogelijkheid bieden om vragen te stellen, waar het hoofdpersonage in dit geval vast zit in de gewoontes van haar omgeving. Maar naar mijn idee voegde het niet veel toe. Een vraag van een onwetend jong zusje had eenzelfde reeks van gebeurtenissen op gang gebracht. Of zoals later in daadwerkelijk in het boek gebeurd, waar het gezicht van Maridadi herkend wordt door een vreemdeling. En deze gebeurtenis ook vergaande gevolgen heeft.
Het bestaan van Puck is een mooie manier om de eigen kennis en ervaring van de auteur in het boek toe te passen. Maar de vraag blijft bestaan of dit wel zo toepasselijk is. Of dat dit verhaal krachtiger was geweest als het puur door een eigen stem was verteld. En de stilte door een eigen stem was doorbroken.
Kortom
De boom met de bittere bladeren… Tja, ik hou van het idee van dit verhaal. Er wordt te vaak gedacht dat tijd wonden heelt, maar trauma leeft door. Als voorbeeld noem ik de podcast De plantage van onze voorouders. Waar schrijnend in naar voren komt hoe trauma bestaat in het leven van volgende generaties. Het is goed dat dit onderwerp ook in boeken besproken wordt.
Maar de uitwerking van dit boek bleef voor mij helaas te rommelig. Waardoor het verhaal van Maridari, in dit boek fictief maar waarschijnlijk waarheid voor velen, op afstand blijft. En voor mij is er de vraag aan wie ik dit boek kan aanraden. Het zal een hele specifieke 15-jarige zijn; iemand die al bekend is met deze historie. Maar dan bestaat alsnog de vraag of dit perspectief dan genoeg vernieuwing biedt om een nieuw licht te schijnen. Daarom denk ik wel dat dit een perfect boek is om te gebruiken op school. Als een docent extra informatie aanbiedt, kan het verhaal een grote indruk achterlaten.
Jeugdliteratuur biedt de lezer een raam en een spiegel. Om jezelf te herkennen maar ook vooral om verder te kijken en te leren. Helaas bleef De boom met de bittere bladeren voor mij een troebel raam.
Titel: De boom met de bittere bladeren
Auteur: Ruth Erica
Uitgever: Uitgeverij Lemniscaat
Datum van verschijnen: augustus 2020
Blz: 256
ISBN: 9789047711995
Bedankt Uitgeverij Lemniscaat voor het opsturen van dit exemplaar.
