Zwarte Zwaan van Gideon Samson laat een kant van jeugdliteratuur zien die we niet vaak tegenkomen. Realistisch, bitter en tot op de laatste bladzijde onvoorspelbaar.
Zwarte Zwaan (2012)
Vriendinnen zijn met Rifka is het hoogste wat je kunt bereiken. Dat is denk ik zo’n beetje wat het is. En daarom wil iedereen dat.
Rifka zelf wil het niet. ‘Laat ze allemaal maar de schijt krijgen,’ zei ze. ‘Het is wij tegen de rest.’
Rifka is de king van de klas. Ze verzint dingen, dat doet ze altijd. Je zou het liegen kunnen noemen, maar daar is Rifka het niet mee eens. ‘Groot denken’ zegt ze liever. Want wie klein denkt, bereikt niks in z’n leven.
Dit keer heeft Rifka echt iets geweldigs bedacht. Met een klein beetje hulp van Duveke gaat ze de hele wereld voor gek zetten. Het wordt vast en zeker lachen.
Ja oké, het is best een ingewikkeld plan, maar Rifka laat zich door niemand tegenhouden. Dus wat kan er eigenlijk misgaan?
Voor, na, tijdens.
Sla het jeugdboek Zwarte Zwaan open en je wordt het verhaal ingetrokken door een eerste blik op de inhoudsopgave. Drie blokken van hoofdstukken: VOOR, NA, TIJDENS. In die volgorde.
Het eerste hoofdstuk introduceert ons hierna aan ‘Twee keurige meisjes’. Rifka en Duveke, twee vriendinnen, forever. Maar we ontdekken als snel dat een van de twee meisjes meer een leider is, Duveke, of Duuf, adoreert Rifka.
“Rifka heeft weer iets geweldigs bedacht. Ze verzint altijd goede dingen, maar zo goed als nu is het haast nooit.”
Want nu heeft Rifka namelijk het plan om haar eigen begrafenis bij te wonen. Ze zal een schuilplaats opzoeken, en genoeg kleding en eten verzamelen. Duveke zal twee brieven bezorgen aan haar ouders, en hen laten geloven dat Rifka ontvoerd is, en als de begrafenis is geweest zal Rifka miraculeus weer opduiken en niemand ooit weten hoe de vork eigenlijk in de steel zit…
“En dan gaat alles vast en zeker precies zoals het heeft uitgedacht.”
Meer durf ik eigenlijk niet toe te voegen aan deze beschrijving. Je ziet als lezer vanzelf hoe dit verhaal een beetje schuurt, hoe de vriendschap tussen deze vriendinnen uit balans is en kantelt gedurende het verhaal. Hoe gevoelens uiten soms heel moeilijk kan zijn, en je daarom helemaal niets meer durft te zeggen. Zwarte Zwaan is opgebouwd uit zoveel puzzelstukjes, die Samson subtiel aan elkaar verweeft met spinnenwebben. Hij leidt je aandacht even af en brengt je dan weer terug naar de grond met iets wat voelt als een klap in je gezicht.
Even een hoofdstuk lezen is simpelweg niet mogelijk bij sommige verhalen en in Zwarte Zwaan moet je gewoon door. Door tot de laatste bladzijdes, door tot die laatste punt. Ademloos.
“Anders dan andere boeken“
Zwarte Zwaan kreeg ik als tip van een docent van mijn opleiding. We hadden het over de vooroordelen over jeugdliteratuur: leuk, lief, aardig, avontuurlijk, simpel geschreven, etc. Zwarte Zwaan was voor mijn docent daarom een tip, dit boek laat alle vooroordelen uit elkaar barsten.
Maar jeugdliteratuur lezers weten natuurlijk al dat deze vooroordelen niet waar zijn, want jeugdliteratuur heeft geen standaard formule. Dit literatuurdomein heeft juist een rijke geschiedenis, vol veranderingen, verbeteringen, meningen van alle kanten – want wat zijn goede kinderboeken dan echt? – Het is naar mijn idee vooral een wereld waarin altijd weer nieuwe uitzonderlijke boeken geschreven worden. Een wereld waarin boeken ook niet altijd goed aflopen, personages niet altijd leuk, lief of dapper zijn. Jeugdboeken kunnen magisch zijn, een nieuwe wereld introduceren – maar jeugdboeken kunnen ook heel dicht bij de realiteit blijven, bij de mens. Ze kunnen simpel taalgebruik hanteren, wat op een eigen manier mooi is, maar ook de meest bijzondere proza en beeldspraak verbergen onder de omslag.
Zwarte Zwaan is een voorbeeld van een boek wat ik graag wil aanraden aan zowel volwassen als jonge lezers. De soepele schrijfstijl van Samson zal zich lenen voor een jonge ervaren lezers, maar het emotionele niveau van dit boek vraagt om een ouder publiek. Aanraden vanaf groep 8.
Dit is een boek wat ik classificeer als ‘anders dan andere boeken’ en toch, het past perfect in de jeugdliteratuur. Een indrukwekkend boek, of eigenlijk vooral verbijsterend. Ik voel de buikpijn nog steeds.
Details
Titel: Zwarte Zwaan
Auteur: Gideon Samson
Uitgeverij: Leopold
Datum van verschijnen: 2012
Blz: 224
ISBN: 9789025881238
Meer van Gideon Samson? Zeb. is ook een aanrader!
Het boek is te koop bij je (online) boekhandel; koop een boek, koop lokaal! Of leen het boek, net als ik, bij je plaatselijke bibliotheek.
