‘Het debuut dat leest als een meesterwerk.’ Prijs op de voorkant van dit 445 tellende boek. En de titel van een meesterwerk is inderdaad op zijn plek voor Shuggie Bain.
Shuggie Bain (2020)
Hugh ‘Shuggie’ Bain brengt in de jaren tachtig zijn jeugd door in een vervallen sociale huurwoning in Glasgow. Agnes, zijn moeder, is alles voor Shuggie. Zij behoudt haar trots door er altijd goed uit te zien. Toch zoekt ze steeds vaker troost in drank. Shuggie probeert intussen uit alle macht normaal te zijn, ook al ziet iedereen dat hij ‘anders’ is dan de andere jongens. Agnes steunt haar zoon, maar haar verslaving begint alles te overschaduwen, zelfs de liefde voor haar Shuggie.
Het einde aan het begin
“Het was een doodgewone dag. Die ochtend had zijn geest zich van hem losgemaakt en was zijn lichaam verweesd achtergebleven.”
Zo ontmoeten we Shuggie Bain. Zestien jaar oud, aan het werk in een delicatessencounter. Na het werk keert hij terug naar zijn gehuurde kamer. Het leven is duidelijk niet goed geweest voor Shuggie; hij is eenzaam, heeft geen weg naar beter en er wordt misbruik van hem gemaakt. Hoofdstuk 1.
En eigenlijk weet je vanaf dit begin al waar dit boek naar toe zal gaan, het zal letterlijk dit punt zijn. Stiekem wil je niet eens weten hoe we hier gekomen zijn, maar toch lees je door.
Grijs, complex, echt.
Waar Shuggie Bain vooral in slaagt is de ambiguïteit van de personages. Omdat we Shuggie in een uitzichtloze situatie ontmoeten en van de achterflap weten dat zijn moeder Agnes aan de drank zat, lijkt het makkelijk om de situatie meteen samen te vatten. Maar zo is het leven niet, zo zijn mensen simpelweg niet, en zo is het leven in dit boek ook niet.
Na het eerste hoofdstuk waar Shuggie aan het woord was, vliegen we terug de tijd in. Shuggie is nog maar een baby en vooral zijn moeder, Agnes Bain, lijkt vanaf dit punt het hoofdpersonage. Het roept vragen op over de titel van het boek. Shuggie Bain, is het de zoon van Agnes waar de titel naar verwijst of is in plaats daarvan de oudere Shug Bain? De vader van Shuggie, en de man waar Agnes haar eerdere man voor verliet, is het begin van de neergaande spiraal voor Agnes; slechte partners, misbruik en verslavingen. In zowel het verhaal van de zoon en het verhaal van de vader lijkt Agnes het middelpunt, zij is de connectie in dit spinnenweb. En eerlijk gezegd was zij degene die mijn aandacht trok; was Agnes het personage dat mij hartzeer bezorgde.
Een blog moet niet te veel willen weggeven en dat zal ik ook niet doen, maar Agnes kroop onder mijn huid. In al haar tegenstellingen, al haar goede pogingen en slechte karaktereigenschappen. Haar duidelijke ambiguïteit als moeder, niet zwart of wit, maar complex. Echt.
“Het lukt wél.’ Ze had een namaakglimlach op haar gezicht. ‘Op geheven hoofd en alle remmen los.’
Met rekenen had hij niets aan haar en er waren dagen dat ze hem nog liever liet verhongeren dan voor hem te koken, maar nu keek Shuggie haar aan en begreep hij dat dit was waar ze in uitblonk. (…) Al had ze zichzelf in een dronken bui volkomen belachelijk gemaakt, de volgende dag stond ze op, trok haar mooiste jas aan en trad de wereld tegemoet. Al knorde haar maag en hadden kinderen honger, ze deed haar haar en hield de schijn op.”
Overweldigend
Het realistische en zodoende complexe karakter van de personages krijgt in het nawoord van Douglas Stuart een plek; het boek blijkt gedeeltelijk autobiografisch. Welke elementen wel of niet tot de waarheid behoren wordt niet per se duidelijk, maar het is iets wat de lezer eigenlijk al tijdens het lezen aanvoelt.
Want het is niet te ontkennen dat dit boek indruk maakt, dit verhaal kan je niet lezen zonder bewogen te worden. Douglas Stuart is overduidelijk een getalenteerde verhalenverteller, en zet in dit boek een schrijnend beeld neer van een familie in het midden van Schotland in de jaren 80. Een setting waar armoede en werkloosheid heerst, en de alchohol beter beschikbaar is dan een sprankelende toekomst. Er is geen weg naar beter.
Maar Shuggie Bain is als boek lang en het is veel. Er is geen lucht te vinden in deze bijna 450 bladzijdes, en dat is het gevaar van een boek van dit formaat en onderwerp. De situaties blijven zich maar opstapelen en er is simpelweg geen ruimte voor andere interpretaties, alles wordt tot de detail uitgeschreven. En na de ene overweldigende scene, volgt al snel de volgende.
Het is natuurlijk afhankelijk van wie het boek in handen krijgt, dit boek heeft duidelijk een type lezer. Een lezer die houdt van een familie saga, gedetaileerd en uitgebreid. Maar voor mij hadden 100 bladzijdes minder ook indruk gemaakt. Hadden iets minder details, iets meer lege plekken voor eigen interpretatie, mij met eenzelfde soort buikpijn achtergelaten.
Kortom
‘Het debuut dat leest als een meesterwerk.’ Prijs op de voorkant van dit 448 tellende boek. En de titel van een meesterwerk is inderdaad op zijn plek voor Shuggie Bain.
In de kern is dit een boek over een familie: over Shuggie en over Agnes. En voor alle niet-fictionele gezinnen waar dit allen dagelijkse kost is. Een moeder en haar kind gevangen tussen liefde en nood, willen zorgen en willen vechten en toch terugvallen in oude gewoontes. Het is duidelijk waar dit boek zal eindigen, het is letterlijk het eerste wat we lezen.
Toch lees je tot het einde door, toch blijf je hopen. Misschien komt dat licht nog wel.
“Hij probeerde minder overdreven te bewegen, minder te wiegen met zijn heupen en te maaien met zijn armen. Maar het kwam diep van binnen en hij kon het niet tegenhouden.”
Details
Titel: Shuggie Bain
Auteur: Douglas Stuart
Vertalers: Inger Limburg & Lucie van Rooijen
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Datum van verschijnen: januari 2021
Blz: 448
ISBN: 9789046827574
Het boek is te koop bij je (online) boekhandel; koop een boek, koop lokaal!
Dank voor het recensie-exemplaar, Nieuw Amsterdam!
